Seksuele educatie en voedselzekerheid … een vreemde combinatie?

Het HoPe team in Cusco heeft – door de nood gedwongen – een minder voor de hand liggende combinatie gemaakt van twee projecten: Seksuele educatie ter voorkoming van geweld en seksueel misbruik en Voedselzekerheid. Dit gebeurde mede op verzoek van een deel van de bevolking waarmee HoPe werkt. Ook hier weer gold het uitgangspunt van HoPe: alleen projecten waar de bevolking om vraagt en waaraan zij actief meedoet, worden uitgevoerd. 

We vroegen de uitvoerders van het project seksuele voorlichting, de psychologen Rosa en Liceth, naar hun manier van werken en hun eerste ervaringen. Beide vrouwen zijn momenteel als professionals verbonden aan het team van HoPe dat in Cusco en wijde omgeving werkzaam is. 

Achtergronden

Als er geen coronapandemie was geweest begon HoPe nu aan het tweede schooljaar waarin seksuele educatie geïntegreerd zou zijn in het normale schoolprogramma. Maar … door Covid-19 waren de scholen vorig jaar gesloten en het programma kon dus niet doorgegaan. Het is trouwens nog steeds de vraag wanneer de scholen dit jaar open zullen gaan. 
Door de pandemie verdiepte de armoede zich. Naast het virus zou de honger slachtoffers gaan eisen. Het HoPe team begon met het programma voedselzekerheid. We berichtten daar al over in vorige nieuwsbrieven: het is een groot succes geworden. 
Zoals overal in de wereld – ook in ons “gave Nederland” – nam ook het huiselijk en seksueel geweld onder invloed van de lockdowns toe. In Peru waren de problemen op dit gebied toch al groot: relatief veel (huiselijk) geweld met soms als uiterste consequentie femicide (moord op vrouwen) en veel ongewenste tienerzwangerschappen. 
Rosa en Liceth, die het project seksuele educatie op de scholen zouden gaan uitvoeren, dachten na en zagen mogelijkheden om hun project te koppelen aan het voedselproject. Daarin werkten immers bijna alle leden van de verschillende gemeenschappen samen aan het bouwen van kassen en prepareren van de zaai- en pootbedden voor de aardappelen en de groenten. Een prima setting om hier ook de bijeenkomsten over geweld en seksueel gedrag te organiseren. 

Machismo en vrouwenemancipatie

Gevraagd naar aspecten van machismo en vrouwenemancipatie in de Andes-gemeenschappen melden Liceth en Rosa dat er in de verschillende gemeenschappen zeker sprake is van machismo: het verschijnsel waarbij een man het niet kan verdragen geen controle te hebben over ‘zijn’ vrouw of vriendin. Dat leidt vaak tot geweld in de relatie. Toch, en dat is bemoedigend, is er ook een (nog) klein percentage mondige vrouwen dat eigen grenzen stelt en zich niet laat koeioneren. Wat ook positief is, is dat steeds meer ouders hun “denkschema’s” hebben veranderd in die zin dat ook hun dochters het recht hebben om te studeren. Het stereotype denken over mannen- en vrouwenrollen is daarmee in veel gevallen doorbroken. We kunnen ons voorstellen dat dat voor onze psychologen mooie aanknopingspunten biedt voor hun workshops over seksuele educatie en het voorkomen van seksueel misbruik. Aan de andere kant: de opvattingen over mannen- en vrouwenrollen hangen ook samen met het wereldbeeld van de Andesbevolking, en dat is niet gemakkelijk te doorbreken. 

Aanpak workshops / cursussen

Rosa en Liceth zijn hun workshops begonnen in maar liefst acht gemeenschappen in de Andes. Het op gang brengen van de gesprekken over machtsverschillen en dominant seksueel gedrag blijft moeilijk.
Vooral in het begin mogen de gesprekken niet al te confronterend of intens worden, anders ervaren de mensen het als bedreigend en haken zij af. Ze zijn daarom in de verschillende gemeenschappen begonnen thema’s die de mensen zelf van belang vonden te inventariseren, zoals bijvoorbeeld alcoholisme, geweld, (al te) zelfverzekerd optreden en het omgaan met de jeugdfase. Het is overbodig te melden dat zij dit werk niet zouden kunnen doen als zij geen Quechua zouden spreken; de workshops en het materiaal dat wordt gebruikt is allemaal in het Quechua ontwikkeld.
In het begin maken de deelnemers afspraken over de omgangsvormen en verbinden zij zich aan de bedoeling om van de workshop een succes te maken. 
Rosa en Liceth maken gebruik van verschillende hulpmiddelen en werkvormen. Wij kennen die manieren van werken ook: een afwisseling van rollenspellen, in kleine groepjes problemen bespreken en daarover plenair rapporteren, spelletjes waarbij je antwoord moet geven op vragen die je uit een grabbelton haalt. Ook worden bekende liedjes over het leven en romantische verwachtingen in de liefde door de deelnemers geanalyseerd. Iedere bijeenkomst eindigt met het maken van afspraken om na te denken over gewenst en ongewenst gedrag – een soort huiswerk – die vervolgens bij het begin van de volgende bijeenkomst weer worden besproken. 
De betrokkenheid van de mensen en de motivatie om aan de workshops mee te doen is groot. Toch blijft het moeilijk om thema’s rond seksualiteit te bespreken. Daarop ligt nog een taboe. Het is ook om die reden dat Rosa en Liceth de gelegenheid geven om persoonlijke zaken in persoonlijke gesprekken aan de orde te stellen. Naast de groepssessies begeleiden zij dus ook heel wat dorpelingen met persoonlijke vragen en problemen.

Zodra de scholen weer open zijn gaan zij daar ook aan de slag. 
Wordt vervolgd.